Жители села Чишмикиой,пережившие голод 1946-1947 годов рассказывают, как это было. Их воспоминания и есть история жизни гагаузов того периода, история невинных жертв, уходящих из жизни порой целыми семьями.
Ученица лицея Ирина Мутафопубликовала в социальной сети Facebook интервью со своими родными дедушкой и бабушкой – Чобан Михаилом Афанасьевичем и Еленой Дмитриевна. Только истории очевидцев голода могут стать правдивыми страницами истории судеб наших односельчан.
Знать об этом и помнить, чтобы не допустить повтора таких трагедий в судьбе нашего народа позволит выполнить нам свой человеческий долг в дань памяти сотен чишмикиойцев – жертв голода 1946-1947 годов.
Интервью Ирина записала на гагаузском языке, что делает этот материал еще ценнее. От имени редакции CESMA.MD благодарим Ирину за это интервью и призываем старшеклассников гимназии и лицея села Чишмикиой следовать примеру Ирины и записать воспоминания пожилых чишмикиойцев, переживших годы голода в форме текстовых или аудио и видео интервью. Мы, в свою очередь, выражаем готовность публиковать эти материалы на нашем сайте.
Аaҫlık 1946-1947 yıllarda Çeșmȁkȕȕyündä
Hepsimizä bu dünnedä paalı onun Vatanı, Ana toraa, köşesi, neredä o duudu,büüdü, yaptı ilk adımnarını. Paalı aylesi kendiistoriyasınnan hem adetlerinnän, paalı kökleri. Çünkü insan bilmediynän kendiköklerin çekilmesini, istoriyasını — bir kuru aaça beenzär! Biz- üçüncü boykardaşlan kızkardaş-çekileriz ( sokakça) Kabakların soyundan. Büük manimizländädumuz saakana taa, istedim annatsınnar bizä o titsi 1946-1947-ci aaçlıkyılları için. Sade bu, paalı bizä deyni, iki can var nasıl doorudan açıklasın oyılların gerçekliini. Buyurun!
Coban Mihail Afanasievic. Duuması 05.03.1936 yılda, Çeșmȁkȕȕyündä, Lebedenco sokaanda.Sovet Birliin vakıdında kolhozda ezdovoy işledi. Şindiki zaman:pensioner.
Paalı Mälçu dädäcuumuz,kаҫ yașındaydiniz aaҫlık vakıdında?
Aaҫlık kapladı küüyümüzü1946-da, bȁn ozaman 9 yașındaydım, skolaya gidärdim.
Ne tutêrsınız aklınızda?
Ana-bobalarımız deyärdi, ani aaçlık Allahtan diildi, ama insandan – o vakıt kuvettă duran insannardan. Gelärdilȁr kȕȕlülär, toplardılar hererdȁn terekeyi, fasȕleyi, herersini sȕpȕrärdȕlar.Kim biraz “geroydu”, onnar korundular, ama kim korkaktı, onnardan hepsini aldılar.Insannar da aaҫlıktan őldȕlȁr.Tutêrım aklımda, dȁdumnan bobam sakladıydılar bir fıҫı arpa, (durardı bizim aulda), ȕstȕndȁ dȁ heresi plȁvaydı.
Geldilȁr polnomoҫlar, deerlȁr:”Aktarın plȁvayı, cıkarın arpayı!”Almaa isteerlȁr.Ama bizim bobamız korkmadı hiҫ bișeydȁn, dedi: «Bulursan kuyuyu, alacan arpayı, plavayi ölä brakacan ,ama bulmarsaydın, plavayı lääzım olacek erinä koyasınınz».Insannar atȇrlar-atêrlar plavayı, bıktılar. Polnomoҫ ҫeketti gezmȁȁ kendi șișinnan: saplêêr eri, neresi kaba, orada kuyu.Aҫаn insannar bıktılar atmaa plavayı, yaklasti bu polnomoҫ kőpȁȁ da șișinnän sapladı onu.Dadum deer: «Necin köpää sapladın, baalıydi, bisey yapmadı sana?!». Polnomoҫ yaklaștı däduya, dayadı tȕfeeni gȕȕs taftasına, deer: «Șindi seni dȁ uracam!».Мamum benim korkudan titirerdi, bȁn dȁ durardım bobamın yanında.Bobam aldı nacaa, kaldırdı, deer: «Ah, tȁ bu nacaklan șindi bȁn yarȇrım senin kafanı!».Bȁn dȁ korktum, baardım: «Boba, yapma őlȁ, brak.». Çekildi bu polnomoҫ, geҫti taa bir kerȁ plȁvalardan, (taa biraz da — kuyuya bataceydı),ҫekildi da deer:“Yok burada bisey, gideriz!”. Çıkarkana, bobam deer: «Koy plȁvayı erina!!!» Polnomoҫ ta baardı:«Кoyacan sȁn onu kendin dȁ!» Insannar korkudan ҫektilar plȁvayi geeri. Bizim arpamızı ozaman őlȁ dȁ bulmadıdılar.
Siz dediniz, aaçlık vakıdı șkolaya gezärdiniz…Ne tutȇrsiniz aklınızda șkola iҫin?
Bȁn șkolaya gidärkän,“barak” yaptıydılar, orada da ama hepsini doyurmardılar,(kimin benizi taa kırmızıcaydı, o tokҫaymiş sayardılar, kim taa benizsizdi, ona taa biraz cok verärdilar). Orayı gidärdik birȁr tenekiylän, dőkärdilȁr bizȁ birär kașık ҫorba, evdekilerȁ deyni yok, sade bizȁ, ȕȕrenelim deyni. Neylȁn siz,uşaklar,savaşardınız yardim etmääaylenizȁ aaҫlik vakıdında? Biz gidărdik ҫökelek toplamaa, onnarı kırardık, iҫini ҫikarardık, sora da dȕvendȁ dȕüyärdik. Onnarlan raametli mamu bizä birar küҫücük pazlama yapardı. Taa sora ҫorlan dȕȕyärdik,kayada onu çekärdik, onnan da mamu imää biza yapardı. Oof, oof, yavrularım, Allaa sizi aaçlıktan korusun!!! Dädumuzum annatmalarından etlerimiz ”tiken – tiken oldu”.Onun yanında, yaşlarını sileräk, oturardı malimiz da soruşlarımızı beklärdi.
Coban Elena Dmitrievna (Vornikova). Duuması-05.07.1936 y. Çeșmȁkȕȕyündä,
Sovet birliin vakıdında — kolhozda ișlemiș. Şindiki zaman: pensioner.
Каҫ yașındaydiniz aaҫlık vakıdında?
O vakit 10 yașımdaydım.Şkolaya bän gitmedim, batȕlar beni kıra alardılar.
Kaҫ ușaktınız ayledä?
Ayledä 6 ușaktık.
Nicȁ analarınız- bobalarınız
savașardılar sizi korumaa aaҫlıktan?
46-da zordu,gelärdilȁr, alardılar insannarın terekelerini, oyanı gőtȕrärdilȁr. Deyärdilȁr, ani hepsini geeri ҫevireceklȁr, ama… Bișey gelmedi!!! Kuyularımız vardı, bobalar saklardılar terekeyı iҫinä, ama polnomoҫlar gelärdilȁr dä hepsini toplardılar .Bizim vardı saplıklarımız, düüyärdık bir kazan saman, ҫıkarardık ondan ҫavdar, sora kayada çekärdik. Bȁn düüyärdim, mamuya gőtȕrärdim, o bizȁ yapärdı pazlama, ҫőrek, imaa bișey. Bobamız gidärdi yayan taa Reniyä, suukta (ayazda sakalları donardı, pak buz olardı), satardi ruba, getirärdi bizä bișey imȁȁ, aaҫ durmayalım deyni. Karannıkta taa evä dönärdi. Annattıydı, ani bir adam yolda donmus, eva dőnȁrkan, őlȁ dȁ yol boyunda őlmȕs. Gaargalar onun gözlerini imişlär .Öläydi, zordu insana…
Ne tuttunuz aklınızda başka insannar için?
Insannar sakız ҫiinärdilȁr ( zivit), kaynak su iҫärdilȁr, tuzlu su. Nekadar insan o tuzlu sudan őldȕ!!! Şișärdi suratları… Bizim bu maaledȁ bir kızҫaaz kaybeldiydi! Birisi onun ne gommesini, ne dä őlȕsȕnȕ gőrdüydü. Imișlar onu 46-da… Komușuyka annattiydi, ani o kizҫaaz dȕșȕnȁ gelmiș, demiș: «Bulȕ, bȁn hep te bu aacın altında durêrım, sȕpȕrerim burasını, sizi hepsinizi gőrerim.» Bezbelli, kemiklerini orada gőmmȕșlȁr. Kőpek tȁ insannar var idilȁr o vakıtta Bir moldvan yașardı bu tarafta. Bir kőpek kalmıștı demir arasına, moldvan geldi,sapladı onu diirennȁn, attı sırtına, gitti evä dooru. Sora kopȁȁn derisi yuvarlanardı sokakta.Te onun iҫin deerim, sıbıtmayınn bukalarınızı, koruyun ekmecii, gelmesin bőlȁ iș bașınıza!
İşittik, ani garada vagonnarda toplanmış terekä çürüyärmiş. bişey bilersiniz mi o terekä için?
Bilerim, bilerim.Bir insan, gözlerini karardıp, brakȇr evdä uşaklarını da gider
garaya vagonnardan terekä almaa. Zavalıyı bir auç terekä için tutmuşlar da almışlar.
Beş yıl kapan yaptı o insan, uşaklarını soylar bakmış. Kapandan döndüynän, taa
çok yaşadı, baktı uşaklarını, everdi.Ama korku sinmişti üreenä bütün
yaşamasına.
Istärdiniz mi aaçlık kurbannarın günü olsun? Angı gün?
İstärdik çoktan lääzımdı. Ama başlar bu işä suuk durdular. Umutlanȇrız ani bir gün olacek. İi olaceydı güzün bir cumertesi günü.
Saa olasınız maliciimiz hem däducuumuz!!! Biz şükürüz, ani siz varsınız bizdä!!! Siz bizä deyni örneksiniz! Aylemizin dä uçsuz-kenarsız hodulluuysunuz!!!